Mediacje należą do tzw. alternatywnych (wobec drogi sądowej) metod rozstrzygania sporów. Proces mediacji polega na dochodzeniu do porozumienia w kwestiach spornych przez zwaśnione strony w obecności mediatora - osoby neutralnej i bezstronnej. Celem mediacji, inaczej niż w postępowaniu sądowym czy dyscyplinarnym, nie jest wykazanie swojej racji, ale wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego obie strony sporu.

Najważniejszą cechą mediacji jest jej dobrowolność, przejawiająca się w tym, że obydwie strony muszą wyrazić zgodę na uczestniczeniu w procesie mediacji, w każdej chwili mogą zrezygnować oraz od ich woli zależy czy będzie zawarta ugoda i jaka będzie jej treść. Mediator nie wymusza na stronach osiągnięcie porozumienia.

Równie ważną cechą postępowania mediacyjnego jest poufność - umożliwia ona stworzenie odpowiednich warunków do prowadzenia przez strony i mediatora, otwartej, niczym nieskrępowanej rozmowy. Mediator, jak i strony sporu, jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy wszelkich faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z tego obowiązku.

Następna jest zasada bezstronności oraz neutralności mediatora, zgodnie z którą mediator powinien zachować bezstronność przy prowadzeniu mediacji. Nie jest on uczestnikiem sporu i jest zobowiązany do równego traktowania stron mediacji oraz niefaworyzowania żadnej z nich. Mediator nie przychyla się do racji żadnej ze stron, nie wyraża swoich opinii na temat przedmiotu sporu, a także nie narzuca stronom określonego rozwiązania. Zadaniem mediatora jest prowadzenie mediacji w taki sposób, aby ewentualna nierównowaga między stronami nie wypływała na przebieg i rezultat mediacji.

Celem mediacji jest doprowadzenie do zawarcia ugody pomiędzy stronami pozostającymi w konflikcie.

Mediacje akademickie zostały uregulowane w ustawie prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U.2021.478 t.j. z dnia 2021.03.16) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 września 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia mediacji, postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich, a także sposobu wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia (Dz. U. z 2018 r., poz. 1843).

Z inicjatywą mediacji w sprawach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich, w zależności od stadium postępowania, może wystąpić:

1. rektor, do czasu wydania rzecznikowi dyscyplinarnemu polecenia rozpoczęcia prowadzenia sprawy – z własnej inicjatywy, za zgodą osoby, której czynu dotyczy zawiadomienie lub informacja, i pokrzywdzonego;
2. rzecznik dyscyplinarny, w trakcie postępowania wyjaśniającego – z inicjatywy lub za zgodą osoby, której czynu dotyczy postępowanie wyjaśniające, i pokrzywdzonego;
3. komisja dyscyplinarna, w trakcie postępowania dyscyplinarnego – z inicjatywy lub za zgodą obwinionego i pokrzywdzonego.

Jednakże mediację prowadzi się za zgodą osoby, której czynu dotyczy zawiadomienie lub informacja o popełnieniu lub możliwości popełnienia czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego, oraz pokrzywdzonego. Mediację prowadzi nauczyciel akademicki wskazany przez rektora.

Nauczyciel akademicki prowadzący mediację sporządza sprawozdanie z jej wyników i przekazuje je rektorowi. W przypadku zawarcia ugody między osobą, której czynu dotyczyło postępowanie wyjaśniające, a pokrzywdzonym, postępowanie wyjaśniające może zostać umorzone, chyba że okoliczności sprawy wymagają ukarania dyscyplinarnego. Pozytywne wyniki mediacji bierze się pod uwagę przy wymierzaniu kary dyscyplinarnej. W przypadku gdy w wyniku mediacji nie zostanie zawarta ugoda, rektor poleca rzecznikowi dyscyplinarnemu rozpoczęcie prowadzenia sprawy.

Mediacje akademickie mogą być prowadzone także w innych sprawach, w których stroną jest nauczyciel akademicki, student, doktorant lub inny pracownik uczelni, jeśli obydwie strony wyrażą taką wolę.