Dzień dla Ziemi na UE Katowice [relacja]

Daglezja, inaczej zwana jedlicą zieloną (łac. Pseudotsuga menziesii), to gatunek iglastego drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae), naturalnie występujący w zachodniej części Ameryki Północnej, gdzie osiąga imponujące rozmiary – niektóre okazy mogą dorastać nawet do 100 metrów wysokości. W Europie, dokąd sprowadzono ją w XIX wieku, także znajduje szerokie zastosowanie, zwłaszcza w leśnictwie i parkach, choć osiąga nieco mniejsze rozmiary, zwykle do 50 metrów. Daglezja charakteryzuje się prostym, wysokim pniem i gęstą koroną o stożkowatym kształcie. Igły tej jedlicy są cienkie, miękkie i wydzielają charakterystyczny cytrusowy zapach po roztarciu. Jej szyszki mają charakterystyczne trójzębne łuski, które wyróżniają ją spośród innych drzew iglastych.

Opis językiem obszaru nauki Wydziału

Daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) stanowi istotny element zielonej infrastruktury oraz zasobu przestrzennego, wykorzystywany w zrównoważonym zagospodarowaniu obszarów miejskich i podmiejskich. Jako gatunek charakteryzujący się szybkim przyrostem biomasy oraz wysoką odpornością na zmienne warunki środowiskowe, w tym zanieczyszczenia powietrza, stanowi cenny składnik zieleni publicznej. W kontekście planowania przestrzennego i adaptacji do zmian klimatycznych, daglezja może pełnić funkcję tzw. „zielonych płuc” obszarów zurbanizowanych, wspierając regulację mikroklimatu oraz poprawiając jakość powietrza. Dzięki zdolności do gromadzenia dwutlenku węgla i retencji wody, jest szczególnie cenna w działaniach mających na celu zwiększenie bioróżnorodności i adaptację terenów miejskich do ekstremalnych warunków atmosferycznych, takich jak fale upałów czy ulewne deszcze.

W kontekście transformacji regionalnej, daglezja odgrywa rolę w gospodarce lokalnej jako surowiec o wysokim potencjale ekonomicznym. Drewno daglezji, trwałe i odporne na warunki atmosferyczne, znajduje zastosowanie w budownictwie oraz przemyśle drzewnym, co sprzyja rozwojowi sektora produkcyjnego oraz tworzeniu miejsc pracy, szczególnie na terenach wiejskich i górskich. Uprawa tego gatunku może wspierać także rozwój turystyki przyrodniczej oraz krajobrazowej, co przyczynia się do wzrostu atrakcyjności regionów oraz ich długofalowej zdolności do przyciągania mieszkańców i inwestorów.

Historia wykorzystania w obszarze nauki Wydziału

Drzewo to zostało wprowadzone do Europy, w tym również do Polski z XIX wieku. Sprowadzona początkowo z myślą o wzbogaceniu różnorodności biologicznej lasów gospodarczych, daglezja szybko znalazła zastosowanie jako drzewo użytkowe ze względu na swoje wyjątkowe właściwości – szybki wzrost, odporność na niekorzystne warunki klimatyczne i wytrzymałe drewno. W wyniku intensywnych badań nad zagospodarowaniem lasów gospodarczych w XX wieku, gatunek ten zaczęto wykorzystywać w leśnictwie produkcyjnym oraz w zalesianiu terenów zdegradowanych, co wpisywało się w działania rewitalizacyjne w regionach dotkniętych wylesieniem lub degradacją gruntów.

W drugiej połowie XX wieku daglezja zaczęła być szerzej postrzegana w kontekście zagospodarowania przestrzeni miejskich i podmiejskich. Rosnąca urbanizacja i potrzeba tworzenia zielonych przestrzeni sprawiły, że gatunek ten zaczął być sadzony w parkach, ogrodach botanicznych i zieleni miejskiej, wspierając lokalne mikroklimaty oraz walory estetyczne przestrzeni publicznych. Badania nad przystosowaniem miast do zmian klimatycznych uwypukliły rolę daglezji jako gatunku zdolnego do pochłaniania dwutlenku węgla, retencji wody i redukcji hałasu, co jest istotne w projektowaniu infrastruktury ekologicznej i tzw. "zielonych korytarzy".

Współczesne zastosowanie w obszarze nauki Wydziału

W XXI wieku badania i zastosowania daglezji w naukach o gospodarce przestrzennej i transformacji regionów koncentrują się na jej wpływie na ekosystemy oraz potencjale adaptacyjnym w kontekście zrównoważonego rozwoju. Wprowadzana do lasów gospodarczych i przestrzeni zurbanizowanych, daglezja stanowi element działań rewitalizacyjnych i modernizacyjnych, wspierających odbudowę ekosystemów i poprawę jakości życia mieszkańców.

Tytuł Europejskiego Miasta Nauki, który w 2024 roku nosiły Katowice, wskazuje na istotną rolę ośrodków naukowych działających w mieście oraz inicjatyw podejmowanych przez społeczeństwo, które korzysta z nauki w celu rozwiązywania codziennych problemów i wyzwań. Za realizację wydarzeń naukowych w ramach EMNK2024 odpowiada siedm publicznych uczelni Konsorcjum Akademickiego: Uniwersytet Śląski (lider), Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Politechnika Śląska, Śląski Uniwersytet Medyczny, Akademia Muzyczna w Katowicach, Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach oraz Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach. 

Lipa (Tilia) to majestatyczne drzewo o sercowatych liściach i intensywnie pachnących, żółtawych kwiatach, szeroko występujące w Europie i Ameryce Północnej. W polskim krajobrazie zajmuje wyjątkowe miejsce, kojarząc się z długowiecznością, spokojem i zdrowiem. Lipa jest znana ze swoich właściwości leczniczych – jej kwiaty mają działanie przeciwzapalne, łagodzące, dlatego są popularnym składnikiem naparów ziołowych. Ze względu na swoje rozłożyste korony, które dają obfity cień, i trwałość, drzewo to stało się także symbolem wspólnoty, jedności oraz miejscem spotkań i uroczystości w wielu kulturach.

Morfologia i biologia lipy a idea trwałości nauki

Lipa to drzewo o rozłożystej koronie i głęboko sięgającym systemie korzeniowym, co stanowi metaforę stabilności i trwałości, jakie nauka wnosi do społeczeństwa. Lipa rozwija się powoli, osiągając pełną wysokość po wielu latach, ale później staje się długowiecznym elementem krajobrazu – tak jak wiedza naukowa, która potrzebuje czasu, aby w pełni się rozwijać, a następnie trwać i służyć kolejnym pokoleniom. Katowice dążą do trwałego wkładu w globalną wiedzę, a ich program Europejskiego Miasta Nauki obejmuje długofalowe inicjatywy edukacyjne i badawcze. W ten sposób zarówno struktura drzewa, jak i jego cykl życia symbolizują długotrwały wpływ, jaki miasto chce wywrzeć na swoich mieszkańców i na naukę.

Możliwości adaptacyjne lipy w kontekście transformacji Katowic

Lipy rosną w różnych warunkach klimatycznych i geograficznych Europy, co odzwierciedla ich niezwykłą zdolność adaptacji. Podobnie jak lipa, Katowice przeszły wieloetapową transformację, ewoluując od miasta przemysłowego do nowoczesnego ośrodka nauki i innowacji. Historia Katowic, które były znane głównie z przemysłu ciężkiego, pokazuje, jak nawet obszar o przemysłowych korzeniach może przekształcić się w zieloną, zrównoważoną przestrzeń – dokładnie tak, jak lipa potrafi rosnąć nawet na trudniejszych terenach. Miasto, podobnie jak lipa, wykazuje elastyczność i zdolność adaptacji, tworząc warunki dla nowych gałęzi wiedzy i technologii. Dodatkowo lipa, będąc powszechnym drzewem w Europie, jest także symbolicznym „łącznikiem” między narodami, co wpisuje się w europejski charakter Katowic jako Miasta Nauki.

Właściwości lipy wobec funkcji nauki

Lipa jest ceniona za swoje właściwości lecznicze – kwiaty lipy są bogate w składniki wspomagające zdrowie, stosowane m.in. w leczeniu przeziębień, stanów zapalnych i do łagodzenia stresu. W tradycji zielarskiej napar z lipy jest symbolem harmonii i spokoju. Katowice promują naukę jako „lek”, narzędzie wspierające rozwiązywanie problemów społecznych, gospodarczych, ekologicznych, m.in. poprzez badania, projekty i innowacje technologiczne. Podobnie jak napar z lipy przynosi ulgę i koi nerwy, tak działania naukowe miasta mogą być odpowiedzią na wyzwania współczesności.

W ramach Europejskiego Miasta Nauki Katowice powołują do życia również Zieloną Strefę Nauki, gdzie symboliczne miejsce zajmuje rzeka Rawa, kojarzona z rewitalizacją i odnową przestrzeni miejskiej. Tak jak kwiaty lipy wspomagają procesy regeneracyjne organizmu, tak inicjatywy EMNK wspierają odnowę miejskiej przestrzeni, tworząc środowisko przyjazne mieszkańcom.

Kulturowe znaczenie lipy jako miejsca spotkań a idea wspólnoty naukowej

W tradycji słowiańskiej lipa była drzewem spotkań, pod którym zbierali się ludzie, aby omawiać ważne sprawy, świętować lub rozwiązywać konflikty. Dla Katowic, które chcą przyciągnąć ludzi z różnych środowisk – zarówno naukowców, jak i mieszkańców – lipa symbolizuje otwartość na dialog oraz integrację społeczności z nauką. Rok 2024 to rok olbrzymiej ilości wydarzeń popularyzujących naukę, jak festiwale, wykłady czy warsztaty, dedykowane wszystkim chętnym. Tak jak lipa była kiedyś centrum społecznych wydarzeń, tak Katowice są centrum wspólnotowej nauki, które zaprasza wszystkich do udziału i współpracy. Daje to szansę na budowanie dialogu między nauką a mieszkańcami i na podkreślenie, że nauka jest dostępna i przyjazna dla każdego.

Lipa jak symbol wspólnoty, leczniczej siły i ekologicznej harmonii odzwierciedla aspiracje Katowic jako Europejskiego Miasta Nauki 2024, które, zainspirowane przyrodą, dążą do przyszłości opartej na zrównoważonym rozwoju i wspólnocie.